Gdy myślimy o zawodach odpornych na automatyzację, prawnicy zazwyczaj pojawiają się na szczycie listy. W końcu to profesja wymagająca głębokiego zrozumienia prawa, analizy kontekstu, interpretacji intencji ustawodawcy, kontaktu z ludźmi. Ale czy to wszystko naprawdę wystarczy, żeby zawód ten przetrwał napór sztucznej inteligencji?

AI wkracza do kancelarii i sądów na naszych oczach – przeszukuje setki tysięcy dokumentów w kilka sekund, przewiduje orzeczenia sądowe z wysoką skutecznością, tworzy umowy, analizuje ryzyko prawne, a nawet… pisze pozwy. Coraz częściej słyszy się głosy, że wiele zadań wykonywanych dziś przez prawników może zostać zautomatyzowanych.

Czy zatem w perspektywie najbliższych dekad czeka nas rzeczywiście świat bez prawników? Czy może zawód ten nie tyle zniknie, co ulegnie głębokiej transformacji? Odpowiedzi szukamy w tym artykule – bez prawniczego żargonu, ale z dużą dawką konkretów.

Sztuczna inteligencja już dziś zna kodeksy lepiej niż niejeden aplikant

Choć jeszcze kilka lat temu wydawało się to niemożliwe, dziś AI potrafi zaskakiwać poziomem rozumienia przepisów. Systemy oparte na dużych modelach językowych, jak GPT-4, są w stanie analizować przepisy, wykrywać nieścisłości w dokumentach, wskazywać potencjalne ryzyka prawne czy nawet doradzać klientom w prostych sprawach.

To, co kiedyś zajmowało godziny – przegląd tysięcy dokumentów, porównanie zapisów, analiza aktów prawnych – dziś może zostać wykonane w kilka minut przez dobrze wyszkolony model AI. Przykład? Startupy prawnicze, jak DoNotPay czy Luminance, już teraz oferują usługi automatycznego generowania umów, odwołań od mandatów czy analizy zgodności z RODO. Co więcej – robią to taniej i szybciej niż przeciętny prawnik.

Niektóre kancelarie inwestują własne środki w rozwój wewnętrznych narzędzi opartych na AI, które wspierają pracę zespołów prawnych, minimalizując czas spędzony na zadaniach powtarzalnych. W efekcie klienci płacą mniej, a prawnicy skupiają się na bardziej złożonych, „ludzkich” aspektach sprawy.

Kto pierwszy traci, czyli co AI już robi lepiej od ludzi

Nie każda prawnicza specjalizacja jest tak samo zagrożona automatyzacją. Najszybciej zmiany zachodzą w dziedzinach, które są oparte na powtarzalnych procesach i dużych ilościach danych. Do takich obszarów należą m.in.:

• Obsługa prawna umów – AI potrafi tworzyć, analizować i porównywać umowy, wykrywając luki i ryzyka. W niektórych przypadkach skuteczność takich narzędzi sięga 94%, podczas gdy średni wynik prawnika to około 85%.
• Compliance i analiza ryzyk regulacyjnych – systemy AI analizują zmieniające się przepisy i sugerują działania zgodne z prawem. Działy compliance w dużych korporacjach już wykorzystują AI, by nie przegapić żadnej zmiany w przepisach.
• Due diligence – zamiast armii junior associate’ów przeszukujących setki dokumentów przy okazji fuzji, można użyć AI, która zrobi to szybciej i taniej.
• Automatyczne porady prawne – chatboty prawnicze udzielają podstawowych odpowiedzi klientom, skracając czas oczekiwania i odciążając prawników.

Oczywiście, są to narzędzia wspomagające, nie zastępujące człowieka w 100%. Ale pytanie brzmi – kiedy zaczniemy ufać im na tyle, że praca człowieka stanie się zbędna?

Czego AI (jeszcze) nie potrafi i dlaczego prawnicy nie muszą się pakować

Choć AI w prawie robi ogromne postępy, ma też swoje ograniczenia. Sztuczna inteligencja, nawet ta najbardziej zaawansowana, nie ma świadomości, empatii ani zrozumienia kontekstu społecznego czy moralnego. A to są cechy, które często decydują o skuteczności prawnika – zwłaszcza w takich obszarach jak:

• Prawa rodzinne i opiekuńcze – tu liczy się empatia, zrozumienie sytuacji życiowej klienta, umiejętność negocjowania i wspierania emocjonalnego.
• Obrona w sprawach karnych – strategia obrony to coś więcej niż analiza przepisów. To także interpretacja intencji, gra emocji, a często także intuicja.
• Negocjacje biznesowe – AI może przygotować argumenty, ale nie zastąpi człowieka w sztuce dyplomacji i perswazji.
• Tworzenie precedensów – w systemach common law (np. w USA), precedensy są niezwykle ważne. AI może analizować istniejące, ale wymyślanie nowej linii argumentacji to nadal domena ludzi.

Prawnik to nie tylko „czytacz kodeksów”. To również psycholog, strateg, mediator, czasem filozof, a nawet… terapeuta. AI może pomóc, ale nie przejmie tych ról – przynajmniej na razie.

Nowe kompetencje prawnika przyszłości – jak przetrwać (i rozwinąć się) w świecie AI

To, co dzieje się w branży prawniczej, nie oznacza końca tego zawodu. Raczej początek jego nowej ery. W najbliższych latach coraz większe znaczenie będą miały kompetencje, które do tej pory nie były w centrum uwagi w tej branży:

• Umiejętność pracy z technologią – prawnik nie musi programować, ale powinien rozumieć jak działa AI, blockchain, smart kontrakty.
• Analityczne myślenie i interpretacja danych – AI dostarcza dane, ale człowiek je interpretuje. To od prawnika zależy, jak wykorzysta te informacje.
• Komunikacja i storytelling – opowiadanie historii, przekonywanie, prezentowanie złożonych spraw w sposób przystępny – tego AI nie potrafi.
• Współpraca interdyscyplinarna – prawnicy będą coraz częściej pracować ramię w ramię z informatykami, analitykami danych, psychologami czy projektantami UX.

Świat prawa będzie potrzebował nie mniej, a bardziej wszechstronnych prawników. Tych, którzy potrafią połączyć wiedzę prawniczą z technologiczną i społeczną wrażliwością.

Czy prawnik stanie się zawodem „premium”? Scenariusze na przyszłość

Wielu ekspertów uważa, że rozwój AI nie tyle wyeliminuje prawników, co spowoduje ogromną polaryzację w tej branży. Co to oznacza w praktyce?

• Tanie, powtarzalne usługi prawnicze będą zdominowane przez AI i automaty. Tu liczyć się będzie efektywność, nie relacja z klientem. Te usługi staną się masowe, tanie, często darmowe.
• Specjalistyczne, kreatywne doradztwo prawne stanie się domeną najlepszych, najbardziej kompetentnych prawników. Tu kluczowa będzie jakość, zaufanie i „ludzki pierwiastek”.

Prawnik przyszłości może więc być kimś w rodzaju „superkonsultanta”, który potrafi analizować dane dostarczone przez AI i wyciągać z nich strategiczne wnioski. Taka osoba będzie bardzo ceniona – ale będzie ich zdecydowanie mniej niż dzisiaj.

To oznacza jedno: warto już dziś myśleć o tym, jak się wyróżnić. Bo przyszłość zawodu prawnika nie należy do tych, którzy znają prawo. Należy do tych, którzy potrafią myśleć o nim w nowy sposób.